Nostalgie in culinaire gewoontes. Velen van ons kunnen zich herinneren dat we op woensdagen gehakt aten en op vrijdagen vis. Maar waar komt deze traditie vandaan? Wat zit er achter deze gewoontes en wat zegt het over onze geschiedenis en cultuur?
De traditie van de woensdagse gehaktdag
José schetst een beeld van haar kindertijd, toen ze op woensdagen naar de slager werd gestuurd om half om half gehakt te kopen. Haar moeder maakte er vervolgens ’s avonds smakelijke gehaktballen van. Net als José delen velen soortgelijke herinneringen in sociale groepen en fora, waar de nostalgie naar vroegere tijden levend wordt gehouden.
Een Nederlands gezin in de jaren 50. Foto Nationaal Archief
Maar hoe ontstond de gewoonte van gehakt op woensdagen? Dit heeft diepe wortels in het traditionele werkritme van de slagers. Stel je een tijd voor waarin de industriële revolutie nog niet had plaatsgevonden, en de moderne gemakken zoals koelkasten niet bestonden. Op maandagen werden de dieren aangevoerd en geslacht. Dinsdag was de dag waarop de beste stukken vlees, zoals riblappen, biefstuk en karbonade, werden verwerkt en voorbereid. Tegen de tijd dat het woensdag werd, waren alleen de restjes vlees over. Om verspilling tegen te gaan en de houdbaarheid van het vlees te verlengen, vermaalden slagers deze restjes tot gehakt.
Dit was zowel een praktische als een noodzakelijke oplossing, aangezien de meeste gezinnen in die tijd nog geen koelkast hadden. Het vers vermalen gehakt moest daarom zo snel mogelijk worden geconsumeerd, wat de traditie van de woensdagse gehaktmaaltijd inzette.
Het verhaal achter de vrijdagse visdag
Het eten van vis op vrijdagen heeft een diepere en meer spirituele oorsprong. Veel Pluslezers herinneren zich het eten van tong, kabeljauw in botersaus of zelfs eenvoudige vis met rijst. Interessant is dat sommige gezinnen er zelfs voor kozen om helemaal geen vlees of vis te eten en zich te beperken tot een eitje.
De wortels van deze traditie zijn terug te voeren op het katholieke geloof. Volgens de kerkelijke traditie is vrijdag een dag van onthouding, een dag waarop gelovigen worden aangemoedigd om sober en zuinig te leven. In deze context werd vlees gezien als een luxeproduct, een teken van overdaad. Daarom werd het vermijden van vlees op vrijdag een vorm van boetedoening en reflectie.
Vis, aan de andere kant, werd als een nederiger en goedkoper alternatief gezien. Het eten ervan op vrijdag werd zowel een praktische als een spirituele keuze, waardoor gezinnen zich konden houden aan religieuze voorschriften terwijl ze toch een voedzame maaltijd genoten.
Natuurlijk waren er altijd uitzonderingen. In sommige gezinnen was het niet ongebruikelijk om stiekem toch een stukje vlees op tafel te hebben. Margriet herinnert zich bijvoorbeeld hoe haar vader, het hoofd van het gezin en de primaire kostwinner, wel vlees mocht eten. Gezien zijn zware werk ondergronds als mijnwerker, was het essentieel voor hem om voldoende en voedzaam te eten.
Nostalgie op het bord
Deze oude tradities roepen gevoelens van nostalgie op en herinneren ons aan een tijd waarin het leven werd gedicteerd door seizoenen, tradities en geloof. Ze zijn een venster naar onze geschiedenis en de manier waarop voedsel en cultuur nauw met elkaar zijn verweven.
Voor degenen die nu honger hebben gekregen van deze culinaire reis in de tijd, waarom niet teruggaan naar de basis en een authentieke gehaktbal of vispakketje uit de oven maken? Deze eenvoudige, traditionele maaltijden zijn niet alleen smakelijk, maar brengen ons ook dichter bij onze wortels en tradities.
Terwijl de moderne wereld snel verandert en voedselinnovaties blijven evolueren, is er altijd een bijzondere charme in het herontdekken en vieren van onze culinaire geschiedenis. Het herinnert ons eraan dat, ondanks de veranderingen in technologie en levensstijl, sommige tradities tijdloos blijven en altijd een plek zullen vinden in onze harten en op onze borden.
